Mahmut Akman
İş ve Sosyal Güvenlik Danışmanı
23 Ağustos 2022
Sirküler No: 631
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “prime esas kazançlar” başlıklı 80’inci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi hükmüne göre, 4/1-a kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançlarının belirlenmesinde, ücretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulur. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancına dâhil edilir ve ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilâve edilir.
Kanunun “tanımlar” başlıklı 3’üncü maddesinin (12) numaralı bendinde “ücret” kavramı, saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutarı ifade etmek şeklinde tanımlanmıştır.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 32’nci maddesinin birinci fıkrasına göre, genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. 4857 sayılı Kanunun, 41, 42 ve 43’üncü maddeleri uyarınca yapılan fazla çalışmalar ve 46’ncı maddesi uyarınca hak kazanılan hafta tatili ile 47’nci maddesi uyarınca ulusal bayram ve genel tatil günleri için ücret, 57’nci maddesi uyarınca hak kazanılan yıllık izin ücreti ödenmektedir.
4857 sayılı Kanun gereğince hak edilen yıllık izin ücretleri, 5510 sayılı Kanunun 80’inci maddesi kapsamına giren ücretler kapsamında değerlendirildiğinden; sigortalıların hak kazanıp ta kullanmadığı izin süresine ait ücretlerin, akdin feshedilmesi halinde ödenmesinin zorunlu olduğu, dolayısıyla akdin feshinde hak edildiği nazara alınarak, sigortalılara ödendiği ayın (feshedilme tarihini içeren ayın) kazancına dâhil edilmek suretiyle sigorta primlerine tabi tutulacaktır. İzin ücretinin akdin feshinden sonra ödenmesi halinde ise, izin ücretine akdin feshinde hak kazanılmış olduğundan, yine akdin feshedildiği ayın kazancına dâhil edilerek sigorta primi kesilir. Örneğin; 2021 yılında hak kazanmış olduğu yıllık iznini kullanmayan (B) sigortalısının 2022/Ağustos ayında işten ayrıldığı varsayıldığında, söz konusu sigortalının izin ücretinin hangi tarih itibariyle ödeneceği üzerinde durulmaksızın bahse konu sigortalının hak kazanmış olduğu yıllık izin ücreti 2022/Ağustos ayına ait prime esas kazanca dâhil edilecektir.
Bu açıklamalar çerçevesinde, kullanılmayan izin ücreti asıl ücrete dâhil olduğundan, hak edilen ücret ile kullanılmayan yıllık izin ücretinin toplamı prime esas kazancın tavan sınırını aşırmış olsa dahi tavana kadar bildirim yapılır. Ancak, işçinin örneğin ay içinde işten çıkışı yapılmışsa gün sayısı kadar prime esas kazancın üst sınırı uygulanmalıdır. Aksi halde, e-beyanname sistemi bu bildirimi kabul etmez.
İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp ta kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Sigortalıların hak kazanıp ta kullanamadıkları izin süresine ait ücretin ödenmesi zorunlu olup, bu ücretin iş sözleşmesinin feshinde hak edildiği dikkate alınarak, sözleşmenin feshedildiği ayın kazancına dâhil edilir. Bu tutar, sadece prim matrahına dâhil edilerek gün sayısında herhangi bir artış doğurmaz. Başka bir ifade ile İş Kanunu, hakedilip te kullanılmayan yıllık izin süresi ücretinin akdin feshinde ödenmesini öngörmesine karşın, izin ücretinin ödenmesi, prim ödeme gün sayısında bir artış getirmemektedir. Bu nedenle, akdin feshinde ödenen izin ücreti için sigorta prim belgelerinde ayrıca bir gün ilavesi de söz konusu olmayacaktır. Sigorta primine esas kazanç, o ay içinde ücret alınan gün sayısına göre hesaplanmalıdır. İzin ücretinin sözleşmenin feshinden sonra ödenmesi durumunda, izin ücretine, sözleşmenin feshinde hak kazanılmış olduğundan sözleşmenin feshedildiği ay kazancına dâhil edilir.
Yıllık izin ücreti ödenirken 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 94’üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan “ hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61’inci maddede yazılı olup ücret sayılan ödemelerden 103 ve 104’üncü maddelere göre vergi tevkifatı yapılır.” hükme göre gelir vergisi; 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli 1 sayılı tablonun “IV. Makbuzlar ve diğer kâğıtlar” başlığı altında yapılan düzenlemeye göre de damga vergisi kesilecektir.