Mahmut Akman
İş ve Sosyal Güvenlik Danışmanı
10 Şubat 2021

Çalışma hayatında iş ilişkileri; bağımsız, bağımlı, memurluk vb. şekillerde meydana gelmektedir. Bazı durumlarda yapılan işlerin bağımlı mı bağımsız mı başka bir ifade ile bir işverene bağlı olarak mı bağımsız olarak mı gerçekleştirildiği hususlarında tereddütler doğmaktadır. Bu neden önemlidir? Bu şekilde çalışanların sosyal güvenlikleri 4/1-a (SSK), 4/1-b (BAĞ-KUR), 4/1-c (EMEKLİ SANDIĞI) kapsamındaki sigortalılıklar ilişkilendirilip ilişkilendirilmeyeceği açısından önem taşır. İşte, tereddüt yaşanan bir konu orman idarelerinden orman alanında vahidi fiyat (birim fiyat) ile kesim, imal ve nakliye şeklinde iş alanların sigortalılık durumudur.

Orman idarelerinden

• Orman İçi Kesim,
• İstif,
• Sürütme-Taşıma,
• Üretim,
• Gençleştirme,
• İyileştirme,
• Bu İşlerin Yan İşlerini

yapılan sözleşme gereği vahidi fiyat esasına göre sonuçlandıran, yüklendiği işte belli mesai saatlerine bağlı olmayan ve bu yönüyle de çalışma biçim ve koşulları bakımından bağımsız çalışanlar, iş aldıkları daire ile aralarındaki bağ istisna akdi olacağından sigortalı sayılmamaları icap etmektedir.

Orman idarelerinden vahidi fiyat esasına göre iş alan müteahhitler, bu işi bizzat yapmayıp, başkalarını ücretle çalıştırmak suretiyle taahhütlerini yerine getirdikleri takdirde, çalıştırdıkları işçiler sigortalı sayılacak ve yüklenicilerde işveren kabul edilecektir.

Ayrıca, Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı ağaçlandırma ve erozyon kontrol ile fidanlık işyerlerinde, vahidi fiyat adı altında, işverenin (Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ilgili birimlerinin) denetiminde ve talimatları doğrultusunda belli mesai saatlerinde çalıştırılan kişilerinde sigortalı sayılmaları gerekmektedir.

Orman idarelerinin yukarıda yer alan işleri vahidi fiyat üzerinden çalışacak gerçek kişilere vermeyip orman köylülerinin kurmuş oldukları orman köylülerini kalkınma kooperatiflerine vermeleri durumunda, kooperatif ile üyeleri arasındaki çalışma ilişkisi İSTİSNA AKDİ olduğu müddetçe 4/1-a kapsamındaki sigortalılık gerçekleşmez. 6831 sayılı Orman Kanunu’nun 34’üncü maddesine göre zaten kooperatif, üyeleri dışında işçi çalıştırmaları mümkün olmayıp, söz konusu işlerin kooperatifin üyeleri tarafından yerine getirilmesi zorunludur.

Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Orman Genel Müdürlüğü ve bölge müdürlükleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı il müdürlükleri aracılığıyla 6831 sayılı Kanunda belirtilen işlerin orman köylüleri tarafından kurulan kalkındırma kooperatiflerine, köy tüzel kişiliklerine ve köylülere verilmekte olup, söz konusu işlerin vahidi fiyat usulüne göre verilmesi halinde bu işler, 5510 sayılı Kanunun “tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanların sigortalılığı”başlığını taşıyan Ek 5’inci maddesi kapsamında süreksiz iş sayılmaktadır. Orman köylülerinden 5510 sayılı Kanunun Ek 5’inci maddesine göre sigortalı olmak isteyenler “Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi”ni sürekli ikametlerinin bağlı bulunduğu muhtarlık ile sürekli ikametlerinin bulunduğu veya çalıştıkları yerin bağlı olduğu Orman Genel Müdürlüğü ve bölge müdürlükleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı il müdürlükleri aracılığıyla veya kalkındırma kooperatiflerine onaylatıp sürekli ikametlerinin bağlı olduğu sosyal güvenlik il müdürlüklerine/sosyal güvenlik merkezlerine müracaat edecekler, bunların sigortalılıkları ise müracaat ettikleri tarihten itibaren başlatılacaktır. Ayrıca, bu kapsamdaki sigortalılar başvuru belgesi ile birlikte işin kooperatife ya da köy tüzel kişiliğine verilmesi halinde kooperatif ya da köy tüzel kişiliği ile Tarım ve Orman Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın ilgili birimi arasında yapılan sözleşme ile kooperatif üyelerini ya da köy tüzel kişiliğince çalıştırılacakların listesini, köylülerle yapılması halinde ise sözleşmeyi SGK’ye vereceklerdir.

Yargıtay 21. Hukuk Dairesi’nin (E: 2001/4674; K: 2001/4855; T: 18.06.2001) bir kararında; 506 sayılı Yasanın 2’nci maddesine göre, bir hizmet akdine dayanak bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılan sigortalı sayılır. Bir kimsenin sigortalı sayılması için, hizmet akdine göre çalışması yeterli olup, ücretin ödenme biçimi sonuca etkili değildir. Ayrıca, tasnif ve istif işinde çalışan ve vahidi-fiyat şeklinde ücret ödemesi yapılan kimselerin, hizmet akdine dayalı olarak çalıştığı Yargıtay’ın oturmuş ve yerleşmiş görüşlerindendir.

Yargıtay 10. Hukuk Dairesi’nin (E: 2005/7623, K: 2005/14166, T: 20.12.2005) bir kararında; orman idaresinden vahidi fiyatla alım yapılan işte çalışan kooperatif üyeleriyle kooperatif arasındaki ilişkinin hizmet akdine değil, istisna akdine dayalı olduğu dikkate alınarak, söz konusu çalışanların işçi olmadığı sonucuna varılmalı ve Kurumun resen prim tahakkuku işlemi iptal edilmelidir. Hemen belirtmek gerekir ki yapılan iş kooperatifle Orman İdaresi arasında olduğu gibi kooperatifle üyeleri arasında da yürütülen çalışma usul ve esasları da birim fiyat esasına dayalı bulunduğu açıktır. Zira kooperatif tarafından da ortaklarına bu iş dolayısıyla birim fiyat üzerinden yapılan hesaplamalara göre ödeme yapıldığı, diğer bir anlatımla; davacı kooperatif ile ortakları arasındaki ilişkinin hizmet akdi değil, istisna akdine dayalı olduğu dosyadaki bilgi ve belgelerle sabittir. Kaldı ki aksine düşünce, esasen bu tür kooperatiflerin varlık nedeniyle de bağdaştırılamaz. Açıklanan nedenlerle davanın kabulüne karar verilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirme ile reddine karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.

Sonuç olarak; yukarıda yer verilen mevzuat, SGK uygulamaları ve yargı kararları ışığında aşağıdaki sonuca ulaşabiliriz.

• Orman idareleri tarafından vahidi fiyat üzerinden kesim, istif, sürütme vb. işlerin ihale edilmeyip orman köylülerinin kurmuş oldukları orman köylülerini kalkınma kooperatifleri tarafından sonuçlandırılması durumunda, kooperatif ile üyeleri arasındaki çalışma ilişkisi istisna akdi olduğu kabul edilerek üyelerin 4/1-a kapsamındaki sigortalı sayılmaları mümkün gözükmemektedir.
• Orman idarelerinden vahidi fiyat esasına göre iş alan yükleniciler, bu işi ücretle işçi çalıştırmak suretiyle taahhütlerini yerine getirdikleri takdirde, çalıştırdıkları işçiler 4/1-a kapsamında sigortalı sayılacaktır.