Mahmut Akman
İş ve Sosyal Güvenlik Danışmanı
18 Kasım 2019

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “malul sayılma” başlıklı 25’inci maddesine göre, “sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır.”

Aynı Kanunun “malullük sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları” başlıklı 26’ncı maddesine göre, “malullük sigortasından sigortalılara sağlanan hak, malullük aylığı bağlanmasıdır. Sigortalıya malullük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının;

1. a) 25’inci maddeye göre malûl sayılması,
2. b) En az 10 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması,
3. c) Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunması, halinde malullük aylığı bağlanır.”

Yukarıda yer alan yasal düzenleme ışığında, 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi çalışan işçinin sağlık hizmeti sunucusundan almış olduğu iş göremezlik raporunun öncelikle Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun olarak düzenlenmiş olması gerekmektedir. Ancak, bu şekilde düzenlenen rapor sonucu çalışma gücünün en az %60’ını kaybettiği Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca tespit edilmesi halinde, 4/1-a sigortalısı malulsayılabilecektir. Malul sayıldıktan sonra malullük aylığı bağlanabilmesi için de, ikinci şart en az 10 yıldan beri sigortalı bulunup 1800 gün uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları priminin bildirilmiş olması, üçüncü şart ise maluliyet nedeniyle sigortalının işyerinden ayrılarak Sosyal Güvenlik Kurumuna yazılı talepte bulunması zorunludur.

Mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun (eski İş Kanunu) 14’üncü maddesine (halen yürürlükte) göre,

“ Bu Kanuna (4857 sayılı İş Kanunu-yeni İş Kanunu) tabi işçilerin hizmet akitlerinin;

1. İşveren tarafından bu Kanunun 17’nci maddesinin II numaralı bendinde (4857 sayılı İş Kanunu’ndaki karşılığı 25’nci maddesinin II numaralı bendinde) gösterilen sebepler dışında,
2. İşçi tarafından bu Kanunun 16’ncı maddesi  (4857 sayılı İş Kanunu’ndaki karşılığı 24’üncü maddesi ) uyarınca,
3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,
4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla,
5. 506 sayılı Kanunun 60’ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81’inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle,

feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.”

Mülga 1475 sayılı Kanunun 14’üncü maddesinin birinci fıkrasının (4) numaralı bendine göre; işçinin kıdem tazminatından yararlanabilmek için şu koşulların birlikte gerçekleşmesi gerekir:

1. a) İş sözleşmesi sona erdirilmeli,
2. b) Sona erdirme bağlı bulunulan sosyal güvenlik kurumlarından yaşlılık, emeklilik, malullük aylığı ya da toptan ödeme amacıyla yapılmalı,
3. c) Aylık ya da toptan ödemeye hak kazandığını ve ilgili kurum ya da sandıklara bu amaçla başvurduğunu belgelemeli,
4. d) Aylık ya da toptan ödemede bulunacak kurum ya da sandıklar yasayla kurulmuş olmalı ve işçi bu kurum ve sandıklara bağlı bulunmalıdır.

Yasayla kurulu kurum ve sandıklar kapsamına; Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu, BAĞ-KUR ve 506 sayılı Kanunun Geçici 20’nci maddesinde belirtilen bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar ye da bunların oluşturdukları birlikler tarafından kurulmuş bulunan sandıklar girmektedir. 16.05.2006 tarihli 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile sosyal güvenlik kuruluşları Sosyal Güvenlik Kurumuna devredilmiştir.

Sonuç olarak, işçi malullük nedeniyle şartların varlığı halinde malullükten emekliye ayrılabilecek, malullük aylığı almaya hak kazanacak, bu nedenle iş sözleşmesini sona erdirmesi durumunda ise kıdem tazminatına hak kazanacaktır.